W XIX wieku Łódź, jak wiele innych polskich miast, charakteryzowała się wielokulturowością oraz obecnością różnych wyznań i tradycji religijnych. W czasach, gdy rozwijał się przemysł łódzki, do miasta przybywało wielu ludzi z różnych zakątków Imperium Rosyjskiego. Wśród nich pojawili się również wierni Kościoła prawosławnego, którzy z czasem stali się istotnym elementem łódzkiego społeczeństwa.
Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę z tego, że współistnienie różnych wyznań w ówczesnej Łodzi niekoniecznie musiało prowadzić do konfliktów czy antagonizmów. Wręcz przeciwnie – historia budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego, pierwotnie znajdującej się na skrzyżowaniu ulic Piotrkowskiej i Nawrot, jest dowodem na to, że wspólnoty religijne potrafiły łączyć siły i wspierać się wzajemnie w osiągnięciu swoich celów.
Budowa södkań cerkiewnego została ufundowana przez ks. Iwana Sierffowicza w 1898 roku jako konsekwencja dynamicznego wzrostu liczby wiernych Kościoła prawosławnego, którzy osiedlali się w Łodzi. Do wydatków na budowę obiektu w znacznym stopniu przyczynili się również przedstawiciele innych wyznań – zarówno katolicy, jak i ewangelicy, a także żydzi, którzy dzięki swoim darowiznom wesprząli finansowo całe przedsięwzięcie.
Wsparcie to można zrozumieć jako przejaw wzajemnej tolerancji i akceptacji dla potrzeb religijnych swoich sąsiadów. Wielkie miasta przemysłowe, takie jak XIX wieczna Łódź, były wehikułem dynamicznego rozwoju gospodarczego, dając okazję do spotkania i współdziałania różnych kultur i wyznań.
Dobrym przykładem ilustrującym międzyreligijne związki tamtych czasów jest postać Henryka Grohmanna – ważnego przedstawiciela łódzkiego przemysłu i społeczeństwa oraz fundatora innych budowli sakralnych w mieście. Pomimo że sam był ewangelikiem, otworzył swój portfel dla cerkwi prawosławnej. W podobnym duchu wielokulturowego sojuszu także inni bogaci łodzianie uczestniczyli w tym hojności: Stanisław Reiner czy Andrzej Heinzel.
Wspólnota cerkiew św. Aleksandra Newskiego istnieje do dzisiaj i swój obiekt liturgiczny posiada przy ul. Brzezińskiej 7 – budynek został przeniesiony z pierwotnej lokalizacji na skutek zmian miejskiego układu urbanistycznego w latach 60-tych XX wieku. Przykład ten jest cennym świadectwem ducha łódzkiego koegzystowania międzyreligijnego w XIX wieku.
Historia wsparcia dla budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Łodzi jest godnym uznania dowodem na to, że wspólnoty różnych wyznań były kiedyś zdolne do tego, by swoje siły dla osiągnięcia wspólnego celu. Warto o tym pamiętać i się od tej postawy uczyć, aby umocnić wartości takie jak tolerancja, wzajemne zrozumienie i współpraca między wyznawcami różnych religii we współczesnym społeczeństwie.
Ówczesna Łódź, miasto na przemysłowe, wielu kultury i religii żyjących obok siebie, stanowiła interesujące tło dla zawiązywania międzyreligijnych więzi i porozumień. W dziewiętnastym wieku przeprowadzono wiele inicjatyw budowlanych zmierzających do wzniesienia świątyń i innych obiektów sakralnych na terenie Łodzi. Jednym z ciekawszych przykładów współpracy różnych wyznań było wsparcie udzielone przez łódzkich przemysłowców budowie cerkwi prawosławnej.
W połowie XIX wieku w Łodzi zaczęła osiedlać się coraz liczniejsza społeczność prawosławna z Rosji i Rosjan, których liczba ciągle rosła wraz z rozwojem przemysłowym miasta. Choć ich wyznaniem był prawosławie, pozostawali oni w pobliżu świątyń katolickich i ewangelickich, a także innych konfesji. W 1882 roku ówczesne władze rosyjskie podjęły decyzję o budowie cerkwi w Łodzi.
Początkowo plany te napotkały na trudności ze względu nie tylko na koszty budowy owej cerkwi, ale także na fakt, że większość gruntów w Łodzi należała do przemysłowców. To właśnie przemysłowcy Katolików i Ewangelików dokonali bardzo ważnego gestu na rzecz świata własnych robotników i mieszkańców miasta, niezależnie od ich wyznania.
W 1883 roku kupili oni działkę pod budowę cerkwi prawosławnej w centrum miasta. W ten sposób katoliccy i ewangeliccy właściciele fabryk otworzyli drogę do wielkiej inwestycji, która z czasem stała się jednym z symboli ówczesnej Łodzi. Kierując się istotą dialogu międzyreligijnego, pracodawcy ci przejawiali szacunek dla różnic kulturowych swoich pracowników i zdobyli ich zaufanie, poprzez zaangażowanie w realizację ich religijnych potrzeb.
Budowa cerkwi była realizowana pod życzliwym okiem społeczeństwa łódzkiego oraz lokalnych władz. Wspólnie dbano o przebieg prac oraz zaangażowanie kolejnych darczyńców do tego projektu. Ceremonia poświęcenia nowo wybudowanej cerkwi św. Aleksandra Newskiego odbyła się 13 czerwca 1884 roku.
To wspólne przedsięwzięcie znacznie wpłynęło na rozwój XIX-wiecznej Łodzi, zacieśniając więzi między jej mieszkańcami, którzy dzięki temu zrozumieli wartość współpracy i zaufania między religiami. W XX wieku cerkiew została przekształcona na kościół katolicki, jednak do dziś przypomina się o międzyreligijnych relacjach tamtych czasów.
Współcześnie cerkiew św. Aleksandra Newskiego stanowi ważny element dziedzictwa duchowego XIX-wiecznej Polski oraz przypomnienie o otwartości i tolerancji społeczeństwa kiedyś mieszkającego w Łodzi oraz dzięki którym ludzi różnych wyznań umieli razem tworzyć potężne i prężnie rozwijające się miasto.